آزادی اندیشه (علوم قرآنی)آزادی اندیشه به معنای آزادی تعقّل است، وآزاداندیشی و تعقّل، زیربنای گزینش درست هدف، مسیر و شیوه زندگی [۱]
من وحی القرآن، ج۱۱، ص۳۷۹.
و شرط برخورداری از هدایت الهی است.۱ - آزادی اندیشه در قرآنقرآن، در بیش از سیصد آیه، همگان را به تعقّل، تفکّر، تدبّر و باز کردن چشم عقل و بصیرت [۲]
یادداشت‌های استاد مطهری، ج۱، ص۱۲۱.
و آزادی اندیشه دعوت کرده: [۳]
المیزان، ج۵، ص۲۵۵.
[۴]
المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
[۵]
المنیر، ج۲۲، ص۱۸۱.
[۶]
راهنما، ج۲، ص۴۷۸.
«... کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الأَیـتِ لَعلَّکُم تَتفَکَّرونَ» و با دعوت به ارتباط میان انسان‌ها و دادوستد فرهنگ‌ها بهترین تشویق از آزادی اندیشه را به عمل آورده است [۹]
ولایت فقیه، ج۱، ص۳۹.
و اساس دعوت حق‌پرستان را بر بصیرت و برهان می‌داند [۱۰]
المنار، ج۱، ص۴۲۴.
[۱۱]
المنار، ج۱، ۴۲۵،
[۱۲]
المنار، ج۱، ج۱۲، ص۲۳۲..
و از کسانی‌که بدون اندیشه عمل می‌کنند، سخت انتقاد می‌کند: «أَفلاَیَتدبَّرونَ القُرءانَ أَم عَلی قُلوب أَقفالُ‌ها = آیا به آیات قرآن نمی‌اندیشند؟ یا (مگر) بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟» ۲ - مبانی اندیشیدنقرآن، موضوع‌ها و منابعی را نیز برای اندیشیدن معرّفی فرموده که عبارتند از: ۱. آفاق ازآن جمله قرآن و تاریخ گذشتگان ۲. انفس ودراین زمینه، آدمی را از گرفتار آمدن در دام موانع درونی و برونیِ آزادی اندیشه، نظیر تقلید بی‌جا [۱۸]
مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۵۶.
[۱۹]
مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۹۶.
[۲۰]
المنار، ج۱، ص۴۲۵.
[۲۱]
المنیر، ج۲، ص۷۳.
[۲۲]
المنیر، ج۹، ص۱۸۷.
از گذشتگان، تعصّبهای غلط و جمود فکری به نام ارث مقدّس پدران، [۲۴]
من وحی القرآن، ج۲، ص۱۷۲.
[۲۵]
ج۲، ۱۷۳، من وحی القرآن.
پیروی بی‌دلیل از شخصیّت‌های اجتماعی و... برحذر می‌دارد؛ بنابراین، قرآن، بر اهمّیّت و لزوم آزاداندیشی تأکید [۲۸]
المیزان، ج۴، ص۱۳۰.
و بر ردّ کامل سخنان بی‌دلیل، به صورت قاعده مسلّم قرآنی اصرار میورزد [۲۹]
المنار، ج۱، ص۴۲۴.
[۳۰]
الکاشف، ج۳، ص۱۶۱.
و ضمن تبیین و مشخّص کردن نیکوترین گفتار که دعوت به سوی خدا است: «ومَن أَحسنُ قَولا مِمَّن دَعا إِلَی اللَّهِ و عَمِلَ صـلِحاً و قالَ إِنَّنِی مِنَ المُسلِمِین» می‌فرماید: هدایت یافتن و خردمندی، ویژه بندگانی است که به سوی خدا می‌روند و از پرستش طاغوت گریزانند و با اندیشیدن در گفتارهای گوناگون به گزینش نیکوترین می‌پردازند: «والَّذینَ اجتَنَبُوا الطّـغوتَ أَن یَعبُدو‌ها و أَنابوا إِلَی اللّهِ لَهمُ البُشرَی فَبَشِّر عِبادِ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیتَّبِعونَ أَحسَنهُ أُولـَئِکَ الَّذینَ هَدَلـهُمُ اللّهُ و أُولـئِکَ هُم أُولُواالأَلبـَب». بر این‌اساس، دست‌یابی به زندگی پاک و آرمانی بشرکه در پرتو هدایت الهی حاصل می‌شود، به‌صورت انحصاری، از آزاداندیشی فرد وانتخاب نیکوترین سخنان برمی‌خیزد؛ لذا قرآن با طرح شبهات ملحدان و مخالفان و بحث و مناظره پیامبران با آنان همگان را به آزادی اندیشه تشویق می‌کند؛ [۴۰]
ولایت فقیه، ج۱، ص۳۸.
بدین‌سان، اهمّیّت و لزوم آزادی اندیشه برای برخورداری از هدایت الهی آشکارتر و منطق آزاداندیشی، به صورت منطق مکتب نیرومند اسلام مشخّص می‌شود. [۴۱]
نمونه، ج۱۹، ص۴۱۶
قابل توجّه است که این نوع آزادی در صورت قدرت تشخیص و انتخاب، محدودیتی ندارد و آن‌چه به صورت نهی از تفکّر و اندیشه در ذات خدا نقل شده، ارشادی است؛ یعنی با اندیشه در ذات خدا به‌جایی نمی‌رسید [۴۲]
المیزان، ج۱۹، ص۵۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آزادی» رده‌های این صفحه : آزادی
|